We kennen de beelden van nu vrijwel exact honderd jaar geleden: duizenden soldaten, in modderige loopgraven.  De loopgravenstrijd was een bekende tactiek. Er werd zo een kunstmatige grens opgeworpen die moeilijk viel over te steken. Het loopgraventerrein was bijna een vesting. De loopgraven liepen zigzag, er waren verbindingen dwars op elkaar, heuveltjes er om heen met geschut, en in de achterlinie, eveneens onder de grond, waren bevoorradingscentra. Het was een wereld als die van een mol. We hebben het over de ellendige tijd van de eerste wereldoorlog.

Dat systeem van loopgraven bestond al lang. Eigenlijk is het vervolmaakt als aanvalssysteem om een stad in te nemen in 1673 door Vauban en zijn ingenieurs, bij de verovering van Maastricht door Lodewijk XIV. Van te voren had iedereen de koning verzekerd dat Maastricht bijna onneembaar was. De Republiek der Nederlanden had op het gebied van defensie zeer veel verwaarloosd, met uitzondering van de vesting Maastricht. Zij moest kunnen standhouden om troepen die er voorbijtrokken zo nodig in de rug te kunnen aanvallen en om alle bevoorradingswegen af te kunnen sluiten. Het leek dan ook logisch dat die stad eerst ingenomen moest worden voordat de rest van Nederland aan de beurt was. Invallen vanuit Brabant zou oorlog met Spanje betekenen, immers de Zuidelijke Nederlanden vielen in die tijd onder Spanje. Toen de zonnekoning er aan kwam was alles pico bello in orde in Maastricht, er waren meer soldaten in de stad dan burgers. Onder die soldaten waren veel moedige en kundige huursoldaten, vooral Spanjaarden en Italianen. Er was een uitgebreid verdedigingssysteem, zelfs was er een ondergronds netwerk waardoor soldaten vanuit de stad tot ver vooruitgeschoven punten konden doordringen en er waren op veel plaatsen mijnen geplaatst. In de stad waren enorme voorraden wapens, munitie en er was genoeg te eten. Ze zouden het zeer lang kunnen uithouden daar. Het jaar ervoor was trouwens Lodewijk XIV al om de stad heen getrokken zonder een poging tot inname te doen, maar nu ging het dan toch echt gebeuren. Het was een soort prestige object geworden.

En het lukte dan uiteindelijk ook, vooral dankzij de ingenieuze loopgraventechniek van Vauban. Ook zijn mineurs, die vakkundig alle mijnen wisten te ontmantelen hadden een groot aandeel in de uiteindelijke overwinning.  Lodewijk XIV liet schilderijen maken van de verovering. De man aan wie hij dit te danken had, Vauban, gaf hij een immense geldelijke toelage.

Adam Frans van der Meulen, de belegering van Maastricht

Met die toelage kocht Vauban een middeleeuws kasteel in de Morvan, het kasteel van Bazoches. Zijn vrouw kwam uit deze streek. Hij liet het helemaal opknappen, met tuinen in de gangbare Franse stijl. Daarna ging hij er met zijn vrouw wonen.

Hier schreef hij zijn vele boeken en maakte hij de maquettes van de steden die veroverd waren. Vooral ook ontwierp hij nieuwe verdedigingssystemen die bij alle grenssteden toegepast moesten worden. Het meest vermaard werk werd zijn boek “De l’attaque et de la défense des Places”. Zijn ideeën werden wereldberoemd, ook de  Nederlander Coehoorn ging ze toepassen en vervolmaken. Toen Frankrijk in 1748 Maastricht opnieuw had ingenomen en de stad (tijdelijk) werd toegevoegd aan Frankrijk werd er ook van deze stad een maquette gemaakt in de geest van de maquettes van Vauban, waarvan een kopie nog steeds te bewonderen valt in Centre Ceramique te Maastricht. In het kasteel van Bazoches kun je de maquette zien van Neuf-Brisach. Toen Brisach nabij Colmar was ingenomen besloot de koning op advies van Vauban om een nieuwe stad te bouwen vlakbij de oude: Neuf-Brisach, die veel beter verdedigd kon worden. Hij maakte er zijn ideale vestingplaats van. Deze bestaat nog steeds. Op de tekentafel werd de maquette gemaakt die hier in het kasteel getoond wordt

Het kasteel van Vauban te Bazoches bestaat ook nog steeds. Er wonen in de helft van het kasteel nazaten. De andere helft is museum geworden, helemaal gericht op deze ingenieur van de Zonnekoning. Je kunt er een mooi beeld krijgen hoe de welgestelden en edellieden leefden in die tijd. Veel kamers zijn ingericht inde zeventiende en achttiende eeuwse stijl. Overal hangen schilderijen zoals ze indertijd ook al in het kasteel te zien waren. We zien schilderijen en borststukken van hem zelf, maar ook van de Zonnekoning of diens zoon en van generaal Turenne, die ook bij de belegering van Maastricht een van de bevelhebbers was.

Portret Vauban

Portret maarschalk Turenne

In Frankrijk kent bijna iedereen Vauban. Hij is een van de historische nationale helden. De Fransen die naar dit kasteel trekken komen dan ook meestal om alles wat met deze man te maken heeft te bewonderen. De overige toeristen willen wel eens een middeleeuws kasteel zien en komen daar vaak voor het eerst in aanraking met deze Franse ingenieur.

In 1992 was de eurotop in Maastricht. Ter gelegenheid daarvan was er een tentoonstelling in het kasteel van Bazoches waarin de verovering van Maastricht centraal stond. Ook de dood van een van de “drie musketiers”, Artagnan, die bij de belegering van Maastricht sneuvelde, werd toen toegelicht. Er werd een klein boekje uitgegeven met als titel “Maestricht et ses Héros d’Artagnan et Vauban”. De levens van beide personen staan daarin centraal.

Wie was Vauban nog meer, behalve ingenieur? In de bibliotheek van het kasteel staan ruim 8000 boeken, waaronder kostbare boeken uit de vijftiende eeuw. Hij was een belezen man, kende de Metamorfosen van Ovidius en de boeken van Augustinus. Maar zelf schreef hij ook tientallen boeken. In de antichambre van het kasteel staat een selectie.

Een aantal boeken verscheen met als titel “Oisivetes”, losse gedachten zou je het kunnen noemen. Maar het ging wel degelijk ergens over. Hij schreef daar over de landbouw, bosbouw, dwangarbeid, de munt, de harmonie van de wetenschappen, de onsterfelijkheid van de ziel. En door zijn talrijke reizen door het land kreeg hij een steeds beter beeld van wat er overal gaande was. Hij vond het een grote vergissing dat de protestanten het land uitgestuurd waren, omdat daardoor zeer veel kennis verdwenen was. De organisatie van het district Vézelay en de bittere omstandigheden in dit gebied, waar ook zijn kasteel bij hoorde, werd ook aangekaart. Ook ergerde hij zich aan de talloze verschillende heffingen en belastingen en ook dat wilde hij hervormen. Zonder toestemming van de zonnekoning liet hij een boek publiceren over belastinghervormingen. Het boek werd aan de koning voorgelezen en het werd in de ban gedaan, maar Vauban zelf werd met rust gelaten. De koning had te veel respect voor hem.

Zoals gezegd, Vauban was veel op reis. In een grote ruimte, de galerie, werd dagelijks koortsachtig gewerkt. Hier werden alle tekeningen en maquettes gemaakt en hij zelf of gezanten reisden met grote opgerolde documenten, hier vervaardigd, door het land en zo werden de Franse vestingsteden opnieuw getekend. Alles werd ook uitgevoerd.

Op zijn sterfbed bekende Lodewijk XIV dat hij te veel genoegen had geschapen in het voeren van oorlogen en dat hij daar achteraf spijt van had. Wat zou hij allemaal  hebben meegekregen wat er door die oorlogen gebeurde? Het lijkt er op als je de ooggetuigenverslagen moet geloven dat hij het niet schuwde om ook in de vuurlinie nog zijn troepeninspecties te houden. En ook strafte hij zijn eigen soldaten streng als hij hoorde dat ze bijvoorbeeld een miskelk hadden gestolen. Maar wat er zich nog meer afspeelde en alles wat een dergelijke oorlog veroorzaakte? Bij Maastricht is een jaar lang de hele omgeving geteisterd, plat gebrand, er zijn tientallen huizen opgeblazen. Het prachtige kasteel van Valkenburg moest het ontgelden. Niet alleen door de daden van de Fransen, ook door die van de Hollanders, of door de stropende huurlingen uit de stad. Van Leurs heeft in 1909 een uitgebreid onderzoek naar alles rond het beleg van Maastricht gedaan. Hij heeft daar tientallen documenten van Nederlandse en Franse zijde voor geraadpleegd, en zo krijg je een redelijk nauwgezet beeld van wat er zich heeft afgespeeld. Het meer dan 300 pagina’s tellende artikel staat in de Publications van het LGOG uit 1909. Het leest als een jongensboek. Het is een mooie aanvulling op wat je er over terug vindt in het kasteel van Bazoches. Een bezoek aan dat kasteel is een absolute aanrader voor wie in de buurt is. Bijvoorbeeld in combinatie met een bezoek aan Vézelay, dat je vanaf  burcht van Bazoches goed kunt zien liggen.