De Vorst en de Spiegels

Er was eens een weergaloos knappe vorst.
Hij was zo mooi, dat hij met een scharlakenrode doek
voor zijn gezicht door de straten reed.
Maar zelfs dan werden mensen gek als ze hem zagen.
Wie zijn naam uitsprak, werd van zijn spraak beroofd
En velen vielen ter plekke dood neer.
Ze konden zijn aanblik niet verdragen,
Maar leven zonder hem konden ze ook niet.
Ze stelden zich ermee tevreden zijn stem te horen,
Maar dat was zo vreselijk pijnlijk,
Dal ze hem toch weer wilden zien.
Daarom liet de vorst in zijn paleis spiegels aanbrengen
En als hij daarin keek, zagen de mensen buiten de weerspiegeling van zijn gelaat.
Wil je van die onvergelijkelijke schoonheid
Een glimp opvangen. kijk dan in je hart
En zie daar de adeldom van de grote vriend weerkaatst.
Zijn ziel openbaart zich in de deeltjes van het geheel.
De menigvuldige vormen in de wereld ontspringen aan de schaduw van de vorst.
Je ziet zijn schaduw wel, maar niet zijn glans.
De schaduw en hijzelf  zijn echter een, ze horen bij elkaar.
Zoek je een weg vanuit de schaduwen naar de werkelijkheid:
Als je zijn hof vindt, ga dan door de poort —
Het licht breekt door de wolken heen
En je ziet niets anders meer dan de stralende zon.

Deze tekst is van Farid Ud-din Attar, en komt uit het boek “de samenspraak van de vogels”, een keuze uit zijn soefi poëzie. De schrijver komt uit Iran en leefde in de eerste helft van de twaalfde eeuw. In de loop van de tijd zijn er vele varianten van de soefi filosofie geweest. Bovenstaand gedicht illustreert naar mijn idee een van de kerngedachten van de soefi filosofie: het wezen der dingen is overal en je kunt het vinden door diep in je zelf te kijken.

Het gedachtengoed van de soefisten is ook heel lang in Spanje aanwezig geweest. Dat had tot gevolg dat er in die tijd er een enorme verdraagzaamheid heerste tussen Moslims, Joden en Christenen. Je kunt soefist zijn en tegelijk een godsdienst belijden. In die tijd waren veel moslims en ook de leiders tegelijk soefist. Ook samenkomsten van tegenwoordige soefisten in het westen, zoals die in de Soefi-tempel in Katwijk, worden bezocht door zowel niet gelovigen, Christenen of wie dan ook.

Op de Engelstalige wikipedia vond ik informatie over de geschiedenis van het soefisme in Spanje. Ik licht er enkele dingen uit en vat deze samen:

Ibn Masarra leefde in het begin van de tiende eeuw en hij wordt wel beschouwd als de eerste soefist in Spanje. Na diens dood werden zijn volgelingen in 940 zwaar vervolgd door juristen die zijn werken vernietigden en die ook zijn volgelingen dwongen om deze te herroepen. In de loop van de elfde eeuw kwam er weer meer acceptatie – of op zijn minst tolerantie – ten opzichte van de filosofie van het soefisme. Veel mensen begonnen de werken van filosofen zoals Aristoteles en Plato te lezen en te vertalen. Het Andalusische soefisme bevond zich op dit moment op zijn hoogtepunt.  Het is niet voor niets dat in die tijd ook iemand als Hermann von Reichenau zich liet inspireren door Arabische denkers

Een groot deel van Spanje, en heel lang vooral Andalusië, werd in deze eeuwen bestuurd door Islamitische leiders, die weer in contact stonden met geloofsgenoten vooral in Marokko. In een eerder blog schreef ik al over Averroës, ook genoemd Ibn Rushd. Deze kenner van de geschriften van Aristoteles stond in contact met Ibn ‘Arabi, een van de grootste schrijvers van zijn tijd. Hij leefde rond 1200 en wordt beschouwd als een van de belangrijkste soefi’s van Spanje, hoewel hij – zoals veel andere Andalusische soefi’s – uiteindelijk het schiereiland zou verlaten en door heel Noord-Afrika en het oosten zou reizen. Aan hem worden meer dan 800 geschriften toegeschreven, waarvan meer dan 200 met zekerheid. Van een aantal gedichten is ook de muziek bekend. Bij de cursus middeleeuwen die ik volg werd gesuggereerd dat hij dat zelf gedaan zou hebben. Ik heb dat nergens terug kunnen vinden maar het lijkt me niet onmogelijk. Immers ook iemand als Hildegard von Bingen die in dezelfde tijd leefde schreef gedichten en componeerde ook de bijbehorende muziek.

Niet lang na de dood van Ibn ‘Arabi, ontstond er in het midden van de veertiende eeuw een spirituele leegte in Spanje. Ik vind het opvallend dat ook in de Christelijke wereld in die tijd eerdere denkers als Abélard, of mystici als Bernardus van Clairveaux en Hildegard von Bingen, het moeten afleggen tegen iemand als de in mijn  ogen veel meer orthodoxe Thomas van Aquino. Je ziet voortdurend historische golfbewegingen. Zoals er twintig jaar geleden in Indonesië bij de daar levende moslims nauwelijks hoofddoekjes werden gedragen: nu zijn ze er weer wel, volgens iemand die ik sprak en die er onlangs en ook twintig jaar geleden geweest is.

Op youtube zijn er een aantal muzikale vertolkingen van de gedichten van Ibn ‘Arabi te horen. Waar gaan deze liederen over? Zijn werken in Andalusië concentreerden zich voornamelijk op de perfecte mens en het mystieke pad naar spirituele en intellectuele perfectie. Of ze gaan over Mohammed, en ook historische verhalen worden bezongen. Maar ook dan niet zo maar in de vorm van “een leuk verhaaltje”, maar altijd met een diepere betekenis er achter. Als  ik mijn ogen sluit kan ik met die gedachte een eindje komen, ook al versta ik niets. ik vind ze mooi. Deze muziek opent je hart, of zoals we zo net lazen in het gedicht uit diezelfde tijd: Het licht breekt door de wolken heen en je ziet niets anders meer dan de stralende zon. 

Of wat vind je van dit gedicht. Vertolkt door ensemble Ibn Arabi, met veel pauzes. Een mysterieuze tekst die ik zelf enigszins logisch heb proberen vorm te geven. Ik denk dat alle liederen oorspronkelijk eenstemmig zijn opgeschreven en dat ook dit lied zo een aardig beeld geeft van hoe het waarschijnlijk meestal werd uitgevoerd: eenstemmig met hooguit een simpele begeleiding.

Het is liefde, dus geef je  er aan over. Het is niet gemakkelijk.
Je kunt dit doen met geduld en met verstand.
Maak je hoofd leeg, bij de liefde gaat het over ons zelf.
De eerste vorm is Saqqam, de tweede is dodelijk.
Maar er is een dood met daarin
een leven voor degenen van wie je het meeste houdt.
Ik adviseer je, de passie te leren kennen, maar het zal leiden tot
verwonding, maak dus een keuze.
Als je alleen maar je geluk naloopt zal je sterven.
Als martelaar heeft iemand slechts zijn familie.
Mensen die niet in liefde stierven, leefden er ook niet in.
Zonder bijen zouden de vruchten niet worden geplukt.
Zeg het, zodat je de liefde die je genoten hebt, ook weer zult doden.

Enkele andere gedichten met vertaling en de bijbehorende muziek van Ibn Arabi vind je via deze link

Literatuur:

• Farid Ud-Din Attar: De samenspraak van de vogels. Synthese, Rotterdam. ISBN 6271 066 9
• Hazrat Inayat Khan: The Mysticism of Sound and Music. The international Headquarters of the Sufi Movement, Geneva 1991. ISBN1-85230-091-4