Wat heerlijk zo’n museumjaarkaart. Je kunt gewoon naar binnen lopen en een half uurtje naar enkele geliefde objecten kijken. In museum Boijmans van Beuningen doe ik dat af en toe, en ik loop dan zo wie zo altijd langs een van de meest fantastische schilderijen die ik ken.

Het is een afbeelding die wordt toegeschreven aan Geertgen tot sint Jans. We zien Maria met kind, in een soort mandorla, met daaromheen engelen. Maria kijkt liefdevol naar haar kind, maar in haar blik zit ook al het stille verdriet, wetende wat het kind allemaal nog zal moeten meemaken. Ze is evenwel al gekroond, zoals ze vaak wordt afgebeeld wanneer ze ter hemel is opgenomen na haar dood. Maria staat op de maansikkel en daar onder zien we een draak. Op andere soortgelijke afbeeldingen zien we soms ook in plaats van een draak een slang. Dit verwijst naar het Bijbelboek Openbaring, waarin Johannes schrijft over een vrouw ‘met de maan onder haar voeten’. De maansikkel is een symbool van kuisheid. De draak of slang herinnert aan wat eertijds in het aards paradijs gebeurde. Eva werd verleid door de slang (draak, duivel) en daardoor was de gehele mensheid verdoemd. Maria houdt deze draak met Christus in haar armen in bedwang, Eva is omgezet in Ave (de omgekeerde letters.) Ave Maria staat daardoor ook voor de redding van de mensheid. De maansikkel, ook het Romeinse symbool bij de godin Luna, staat voor kuisheid.
Maar het meest bijzondere van dit schilderij is wat we buiten de mandorla zien. Ongelooflijk. Je moet er dichtbij gaan staan. En dat kan in Boijmans. Ik ben bijna steeds de enige die daar staat te kijken.
Direct rond Maria zien we zogenaamde serafijnen. Serafijnen zijn engelen die het hoogste in rang zijn en dus het dichtste bij Maria mogen staan. Ze bevinden zich in geel-oranje-achtig licht. Ze hebben zes vleugels. In de iets verdere sfeer zien we nog een aantal engelen, nu met allemaal werktuigen waarmee Christus in de lijdenstijd is gemarteld (de zogenaamde arma Christi). We zien de doornenkroon, de geselpaal, de hamer, de spijkers, de spons, de lans en het kruis. Het meer rood-paarse licht symboliseert het bloed en lijden van Christus. Daarbuiten nog een sfeer, in een nog meer donkere, wat paarsachtig licht, nu zien we musicerende engelen. Die staan het meest dicht bij de aarde. Hoe verder van de hemel, hoe donkerder het wordt. We zien aardse instrumenten, o.a. belletjes, harp, trompet en rechtsboven als je goed kijkt zelfs een spinet. Christus zelf heeft ook belletjes en musiceert met de engelen mee. Op wikipedia staat over dit schilderij:
De verheerlijking van Maria is een schilderij dat veelal wordt toegeschreven aan de schilder Geertgen tot Sint Jans. Hierover bestaat onder wetenschappers echter geen consensus. Het bevindt zich in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Het schilderij moet ooit deel van een tweeluik geweest zijn – het andere paneel, dat zich in de collectie van de National Galleries of Scotland bevindt, stelt De kruisiging met de heiligen Hieronymus en Dominicus voor.
Het schilderij verbeeldt de maagd Maria gezeten op een maansikkel, het symbool van de kuisheid. Ze verplettert de draak, symbool van het kwaad. Maria wordt omringd door passiewerktuigen en engelen. Onder haar voeten is een sophia-symbool, de maan, waaronder een draak, symbool voor de bedwongen Lucifer.
Het geheel is een verwijzing naar het Evangelie volgens Johannes 12:1: En daar werd een groot teken gezien aan de hemel, een vrouw bekleed met de zon, en de maan was onder haar voeten, en op haar hoofd een kroon van twaalf sterren.
Rondom Maria wordt muziek gemaakt: in de binnenste cirkel zijn engelen te zien, daaromheen wordt musica sacra gezongen blijkens de teksten, en weer daaromheen instrumentale musica humana. Opmerkelijk is met name de aanwezigheid van een klavecimbel-achtig instrument in de rechterbovenhoek van een schilderij van rond 1500

Over de maker op wikipedia: Over Geertgen tot Sint Jans is niet zo veel bekend. Hij zou in Leiden geboren zijn rond 1460/1465. Volgens Karel van Mander, in zijn Schilderboeck, was hij een lekebroeder in het klooster van Sint Jan in Haarlem (waaraan hij zijn naam ‘tot Sint Jans’ dankte), was hij een leerling van Albert van Ouwater en stierf hij jong, op ongeveer achtentwintigjarige leeftijd.

Feitelijk moet Geertgen tot Sint Jans dan ook Jan Joest gekend hebben, die in een eerder blog van mij over de Nicolaikirche van Kalkar voorkwam. Jan Joest is in Haarlem geboren en gestorven, en zal van ongeveer dezelfde generatie als Geertgen tot Sint Jans zijn geweest. Allebei zeer bijzondere kunstenaars! Als je dan toch naar de tentoonstelling van Bosch tot Brueghel in Boijmans gaat, loop dan ook eens naar de vaste collectie, die heel intiem in kleine ruimtes staat opgesteld. En geniet van dit zeer bijzondere kleinood.