Sofia Goebaidoelina zei dat ze nog nooit een werk had geschreven met een boodschap, totdat ze bezig ging zijn met “Über Liebe und Hass”. Het werk ging in 2016 in premiëre, maar de componist was niet tevreden en ging er nog eens twee jaar aan knutselen. Veel werd veranderd, er werden ook delen toegevoegd. Nu zijn het 15 delen geworden, 14 met tekst, daarnaast is er nog een puur instrumentaal deel. Ze heeft zich laten inspireren door een eeuwenoud gebed, dat door sommigen aan Franciscus van Assisië wordt toegeschreven. Voor meer informatie over de achtergrond van dit stuk klik hier.

Moet je naar het hele werk luisteren? Eigenlijk wel, maar dat is dan wel een grote opgave, omdat er erg veel van je gevraagd wordt. Ik denk dat het beter is om naar losse delen te luisteren. Elk deel heeft zijn eigen spanningsboog en intentie. Misschien als je het stuk goed kent dat het dan goed is op te brengen om het geheel tot je te nemen. Enfin, na het werk nog eens op de radio gehoord te hebben ben ik er nog meer van overtuigd dat we te maken hebben met een fenomenaal werk. Graag wil ik jullie deelgenoot maken van mijn analyse van het eerste deel.

Anoniem, 1610, Rijksmuseum Amsterdam

Bij dit deel hoort het beeld van een grauwe nacht. Op Golgotha hangt de overleden Jezus nog aan het kruis, er naast staat een diepbedroefde Maria. Wat voelt zij? Droefheid, boosheid, angst, twijfel, hoop? Maar de verslagenheid en droefenis hebben nog de overhand. In vier episoden wordt dit beeld neergezet. Bij elke episode is er een andere solist die de tekst zingt, eerst een bas, dan een sopraan, dan een tenor en tot slot een alt. Elke episode heeft ook een andere lading. Bij episode 1 is het de droefenis, de donkere sfeer maar ook de hoop die er uit springt. Bij 2 horen we naast de grote droefenis die Maria bevangen heeft haar schreeuw om redding. Bij episode 3 klinkt de donkerte en grimmigheid van de haat en alle dingen die de mensheid en ook de geest van Maria in dit geval in hun greep hebben. Episode 4 zegt waar de oplossing ligt: de liefde. Dan is er misschien ook nog iets te zeggen over het gebruik van afwisselend de Duitse en de Russische taal. Behalve in episode 3, waar de tenor in het Russisch zingt, zingen de andere solisten in het Duits. Deze felle boze tenor komt in het Russisch beter over, luisterende naar de overige delen denk ik echter niet dat hier een tegenstelling Oost-West wordt gesuggereerd. De reciterende klanken van het koor in het tweede en vierde deel zijn steeds in het Russisch. Ze beelden de nachtelijke sfeer uit, maar tegelijk ervaar je er een soort kloostergebed in van monniken en zusters die door hun eindeloos bidden de wereld proberen te verbeteren, de liefde willen overbrengen.

Episode 1

Toen Jezus voor ons stierf, stond Maria, zijn moeder, aan zijn zijde

Zeer laag spreekt de bas de eerste regel uit, onderbroken door piano, slagwerk, klokken, contrabassen. Deze instrumenten beelden de stemming uit, zeer donker, zwaar, bedroefd. Slechts drie woorden in de eerste regel springen er een beetje uit: “uns”, iets hoger. Hij stierf immers voor ons, en daar zit de hoop, waar het uiteindelijk allemaal om zal gaan draaien. Verder “Mutter” en “Saite”. Allebei zeer geladen, intens bedroefd.

in de duisternis, die de aarde bedekte.
In de eindeloze dageraad van de Verrijzenis mocht zij daar staan als teken van onze hoop

Retorisch vallen vooral op “endlose Morgendämmerung”, de melodie gaat enerzijds omhoog maar is vooral zeer uitgerekt, om de tijdsduur te benadrukken, daarna ligt de melodie bij het woord “Auferstehung”, niet alleen hoog is maar die nog verder omhoog gaat, we horen al de verrijzenis. Op het einde wordt de begeleiding grimmig door de korte blaffende tonen van het lage hout.

dat wij op een dag met jou, o God, één worden met jou, in het licht dat in eeuwigheid schijnt.

De bas gaat steeds hoger zingen, maar uiteindelijk zijn de woorden “Licht” “scheint” en “Ewigkeit” allemaal even hoog. Ze beelden de allerhoogste uit.

Episode 2

De eindeloze dageraad van de verrijzenis.

Na een consonante inleiding van gebroken akkoorden in de piano, afgewisseld met serene strijkers die helemaal naar de hoogte reiken zingt het koor homofoon de tekst in het Russisch, elke stem op een reciteertoon. We horen een mineur akkoord in de tweede omkering. Dit recitatief zet de sfeer van de eindeloze dageraad neer en ook meer in het algemeen hoor ik er biddende mensen in. Het recitatief keert enkele keren terug na een zinsdeel of een volgende zin zoals die hier onder staan. Deze zinnen worden in het Duits gezongen door de sopraan.

Mijn ziel, waarom ben je zo bedroefd
en zo onrustig in mij?

Het woordje “betrübt” is laag en droef. “Unruhig” wordt met een iets sneller ritme gezongen.

Zoals een hert reikhalst naar levend water, zo verlangt mijn ziel, God, naar jou.

Deze zin gaat in stapjes de laagte in, het beeldt het bukken van het reikhalzende hert uit, maar ook de nederige houding van Maria.

Mijn ziel dorst naar God, die leven is.
Wanneer kan ik komen en het goddelijke aangezicht aanschouwen?

Nu wordt de muziek indringender, meer geladen, uiteindelijk gaat de melodie zeer steil omhoog. Deze zin klinkt als een vraag, als een smeekbede: och kon ik toch ook maar bij u zijn! Maria wil als het ware zelf ook dood om daardoor weer bij haar zoon te kunnen zijn.

Episode 3

Mijn ziel is in het midden der leeuwen,
ik lig onder stokebranden, mensenkinderen, wier tanden spiesen en pijlen zijn,
en hun tong een scherp zwaard.
O God: breek hun tanden in hun mond.
Breek God de kiezen van de leeuwen af.
Elke dag trachten mijn vijanden mij op te slokken.
De ganse dag verdraaien zij mijn woorden.
Ze drommen samen en bespieden mij,
om mijn ziel te vangen.
Mijn God, ik steek mijn handen naar jou uit.
Mijn ziel schreeuwt tot jou.
Laat de belagers mijner ziel beschaamd worden.

Dit stuk wordt door de tenor gezongen in het Russisch. Tussen elke regel horen we korte dalende motieven van steeds 3 snelle noten, afgewisseld met gerommel en gegrom. De haat en woede in de menselijke geest worden uitgebeeld, en letterlijk: de leeuwen worden uitgebeeld! De zang zelf wordt bij de zinnetjes “en hun tong een scherp zwaard, O God: breek hun tanden in hun mond“ becommentarieerd door de laag spelende klarinet die ook motiefjes van drie chromatisch dalende tonen heeft. Door het enigszins versnellen van het tempo en doordat de begeleidende motiefjes steeds eerder komen wordt er naar een hoogtepunt toegewerkt. De laatste zinnen en met name “Mijn ziel schreeuwt tot u”: worden zeer hoog gezongen, uitgerekt. Na “ik steek mijn handen naar u uit” is er een korte stilte, alsof er gewacht wordt op antwoord. De episode eindigt met onheilspellend onregelmatig geroffel op de snaredrum.

Episode 4

De eindeloze dageraad van de Verrijzenis.
Mijn ziel, waarom ben je zo bedroefd?

Net als episode 2 begint nu weer het koor in het Russisch, ingeluid door een akkoord op de vibrafoon. Het akkoord dat nu klinkt is echter majeur, maar wordt in de melodie bij de zangers omspeeld met kleine secundes, waardoor er toch een bedroefde sfeer blijft hangen. Dubbel dus. Eerst de vrouwen, dan de mannen, die elkaar overlappen. Dan komt de solo van de alt. Zij zingt weer in het Duits. Haar bedroefde vraag mondt uit in een prachtig wegstervend geluid in de hoogte: trillertjes in de strijkers, steeds hoger en wegstervende belletjes.

Zo klinken de vier episodes van het eerste deel achter elkaar:

Zie ook:

De boodschap van Sofia Goebaidoelina
over de achtergrond van het hele muziekstuk
Analyse deel 6
Analyse deel 14