Sofia Goebaidoelina schreef in 2014 een cantate voor de Staatskapelle Dresden: “O komm, Heiliger Geist”, een werk dat in dat jaar in april in de Frauenkirche voor het eerst werd uitgevoerd. Toen had ze al het idee om het uit te werken tot een groot oratorium. Een half jaar later las ze een gedicht van Franciscus van Assisië, en alles viel op zijn plek. Dit gedicht werd het uitgangspunt voor haar nieuwe oratorium:.

Heer, maak mij een hulpmiddel voor uw vrede,
dat ik liefheb waar men haat;
dat ik vergeef, waar iemand beledigingen maakt;
dat ik verbind waar er strijd is;
dat ik de waarheid vertel, waar men er naast zit;
dat ik geloof breng, waar twijfel dreigt;
dat ik hoop breng, waar wanhoop op de loer ligt;
dat ik het licht ontsteek waar duisternis heerst;
dat ik vreugde breng, waar verdriet is.
Heer, laat mij niet zoeken naar troost, maar dat ik zelf troost;
niet naar begrip, maar dat ik zelf begrip toon;
niet dat ik geliefd word, maar dat ik zelf liefheb.
Want wie zich overgeeft, ontvangt;
hij die zichzelf vergeet,  zal vinden;
hij die vergeeft, hij zal worden vergeven;
en wie zo sterft, zal ontwaken in het eeuwige leven.

Sofia Goebaidoelina ging dus aan de slag en op 14 oktober 2016 werd het nieuwe Oratorium met de titel “Über Liebe und Hass” voor het eerst uitgevoerd in Tallinn, niet veel later nog een keer in Dresden. Maar het bleef knagen bij de componist, ze was nog steeds niet helemaal tevreden. Ze besloot om het oorspronkelijke werk van 50 minuten uit te breiden. Er werden nog zes tekstdelen aan toegevoegd. Links zien we de titels van de negen delen van de oorspronkelijke cantate uit 2016, rechts die van de 15 delen van de gloednieuwe opvolger uit 2018, die onlangs in Rotterdam in premiëre ging:

De tekst van het een na laatste deel, eenvoudig gebed, is voor een groot deel afkomstig van het al genoemde gedicht van Franciscus van Assisië. De tekst van het laatste deel komt uit haar cantate van 2014, en is feitelijk een variatie op de tekst van een Gregoriaanse sequens van omstreeks 1200: Veni sancte spiritus. (Dit gezang wordt in de Rooms-Katholieke kerk altijd met Pinksteren gezongen.) De overige teksten komen voor een belangrijk deel uit het oude testament, zoals deel 12 uit het Hooglied komt. Psalm 57 (vooral vanaf vers 5)  speelt een belangrijke rol bij deel 1 en bij deel 9. (Er wordt wel gezegd dat David deze tekst schreef toen hij zich verschool voor Saul. Hij was bang en vol haat). Psalm 69, ook van David, vormt de basistekst voor deel 6.

Haat en liefde spelen bij bijna al de teksten een rol. In de muziek hoor je, ook als de intentie in de tekst liefde lijkt te zijn, de kwaadheid steeds op de loer liggen, en andersom. Het is duidelijk dat de componist de tegenstelling als een onontkomelijk gegeven beschouwd, maar hoe ga je er mee om? Net als Franciscus wil ze proberen om de voortdurend de kop opstekende haat steeds  te laten vergezellen door vergeving en verzoening.

Waarom zijn sommige teksten in het Duits, andere in het Russisch?  Om te beginnen is zij een Russin die in Duitsland woont.  Maar de keuze van de taal lijkt als je alles wat beter bestudeert eerder toevallig. In het eerste deel horen we beide talen. Daarna een beetje om en om,  de delen 6 tot en met 14 laten uitsluitend de Russische taal horen. Het laatste deel is dan weer in het Duits, maar ik denk dat dat vooral komt omdat het laatste deel oorspronkelijk als een Duitse cantate geschreven is, bedoeld voor een uitvoering in Dresden. De Duitse tekst in het begin komt zo wel weer terug en dat voelt logisch. Waarom dan het grootste deel in het Russisch? De delen 4, 6, 7, 8 en 10 zijn nieuwe delen, bestemd voor de laatste versie van 2018. Uitsluitend met een Russische tekst. Uitzondering is deel 3 dat ze ook als extra deel heeft gecomponeerd, met daar een Duitstalige solo. Stoort het? Hmm, niet echt. Alleen zou je een inhoudelijke logica willen zien. Die is er niet, behalve misschien in deel 1 tot en met 5, waarin de contrasten niet alleen in het verhaal en in de muziek, maar ook in de keuze van de taal een rol lijken te spelen. Bij de delen daarna kun je dat niet meer zeggen. Is het misschien zo dat ze, omdat ze bij haar eerste versie per ongeluk een tegenstelling Oost-West leek te hebben gesuggereerd, nog een aantal extra delen heeft geschreven om die suggestie nadrukkelijk te ontkrachten?

Hieronder een overzicht van de 15 delen, waarbij een aantal globale kenmerken op een rijtje zijn gezet.

Deel 1 geeft feitelijk al een korte samenvatting van alles wat er na nog komen gaat. Zie ook mijn analyse van dat deel. Daarna zien we hoe verwarrende, trieste, vaak ook haatvolle delen afgewisseld worden met delen waarin de liefde centraal staat.  Pas in de laatste twee delen lijkt de liefde te gaan overwinnen. Bij vier van de 15 delen vond ik het moeilijk om er een duidelijk kenmerk bij te zetten. De gevoelens gaan daar steeds erg in elkaar over. Misschien dat je toch zou kunnen zeggen dat daar de negatieve gevoelens het meest overheersen.

De musicoloog Wolfgang Mende uit Dresden interpreteert in 2016 het gebruik van de teksten in dit oratorium als volgt:

“Het verlangen naar God, naastenliefde, de roep om gerechtigheid, zijn radicalisering voor haat, erotische liefde, Gods toorn – alles lijkt nauw verwant te zijn, maar toch niet identiek. Een oplossing van deze paradox kan een begrip van religie zijn, waarin goed en kwaad niet strikt gescheiden zijn, maar als voorwaardelijke tegenstellingen worden beschouwd. De reddingsbelofte van Christus is niet denkbaar zonder het martelaarschap van de kruisiging, niet zonder de toorn van God, zonder het werk van de Heilige Geest of zonder de ervaring van benauwdheid en haat. Het oratorium met al zijn symboliek creëert dus het idee van een  “dialectische” eenheid, waarvan de spirituele kracht altijd afhankelijk is van de impuls van tegenkrachten. Liefde is niet alleen een goddelijk geschenk of een wonder.  Wie bereid is om vernederingen en lijden te verduren kan liefde ervaren, maar ook haat. ”

Zie ook:
De boodschap van Sofia Goebaidoelina
Analyse deel 1
Analyse deel 6
Analyse deel 14