Eindelijk zijn er weer heldere luchten, en vooral heldere winterluchten maken dat het kijken naar de sterren zich weer wat meer loont. De nachten zijn nog steeds  lang en de sterren van de dierenriem bevinden zich ’s winters hoog aan de hemel. Jammer is wel dat op dit moment de maan roet in het eten gooit, hij is over enkele dagen weer vol en verlicht op dit moment de hemel van de avond en de vroege nacht behoorlijk. Over deze maan later meer.

Wat is er op dit moment te zien? Bovenstaand kaartje is een printscreen van het onvolprezen programma skyglobe. (Een ander mooi programma voor op je telefoon of tablet is Sky Map). Stel dat je vanavond zo rond een uur of negen op een donkere plek gaat staan dan kun je ondanks de heldere maan (MOO) toch nog wel aardig wat meer zien.

Orion en Sirius

In het ZO, nog vrij laag, staat de meest heldere ster die je überhaupt ooit kunt zien: Sirius, een witte, hete ster. In ons melkwegstelsel staat hij niet zo heel ver van onze zon af. Hij is een beetje groter dan onze zon. Sirius wordt ook wel de hond van de jager Orion genoemd. De sterren van dat sterrenbeeld, de Orion dus, zijn in dit deel van het jaar bijzonder goed te zien, ze staan een stuk hoger, ook in het  ZO. Twee van die sterren zijn qua afmeting erg groot en ook nog eens zeer helder: linksboven in de Orion staat Betelgeuze, een rode superreus, en rechtsonder staat Rigel, een blauwe reus. Betelgeuze is veel minder heet maar het is wel een van de allergrootste sterren in ons melkwegstelsel.

Orionnevel

Wat je ook niet kunt missen is het kleine rijtje van drie sterren binnen in de Orion. Daaronder bevindt zich de zogenaamde Orion-nevel, een plek in onze melkweg waar op dit moment allemaal nieuwe sterren worden geboren, een soort kikkerdril met sterren. (Twee paarse golfjes in het plaatje) Met een goede verrekijker moet deze nevel als een wazig vlekje te zien zijn.

Mars, Aldebaran, Capella, Castor en Pollux

Vrij hoog in het WZW staat Mars (MAR), daar kun je niet omheen. Hij is duidelijk te zien met een enigszins roodachtig schijnsel. Heel hoog in het zuiden, rechts van de maan, staat de grote rode reus Aldebaran van het sterrenbeeld Stier. Bijna recht boven je hoofd staat de heldere ster Capella van het sterrenbeeld voerman (Auriga). Hoog in het oosten zie je twee heldere sterren: de zogenaamde tweelingen (GEM) : Castor en Pollux. Pollux is ook een uitzonderlijk grote ster.

Poolster, Grote en Kleine Beer, Regulus, Wega

Recht naar het noorden, vrij hoog, zie je de poolster, en dat is tevens een van de sterren van de kleine beer. De sterren van de kleine beer zie je veel minder goed dan die van de grote beer die links van de kleine beer staat. Vrij laag in het oosten zie je Regulus van het sterrenbeeld leeuw (LEO) Heel laag in het NNW staat Wega van de lier, die je in de zomer meestal recht boven je hoofd ziet.

Andromeda nevel

Misschien dacht je deze avond toen je naar het westen keek: kijk daar staat de grote beer. Je ziet daar namelijk ook een steelpan, maar deze is veel groter. Je ziet niet de grote beer maar het zogenaamde Pegasus-vierkant met daaraan vast ook een steel. Die steel wijst op dit moment vanuit het westen richting het zenith. (Hoogste punt van de hemel.) En juist die steel is de beste manier om iets te kunnen vinden aan de hemel dat ik eigenlijk altijd als iets heel bijzonders ervaar: de Andromeda-nevel. Dat is een zwak wazig plekje dat je onder goede omstandigheden met het blote oog kunt zien maar ik denk dat je er toch beter een goede verrekijker bij kunt halen. Op het kaartje is het aangegeven met de afkorting AND. Feitelijk, omdat onze zon zich enigszins aan de rand van ons eigen melkwegstelsel bevindt, kunnen wij ook objecten zien die niet bij onze melkweg horen. En het enige van die zeer ver verwijderde buitenwereld dat je met het blote oog kunt zien is het meest dichtbijgelegen melkwegstelsel van de biljoenen die er feitelijk zijn, het zogenaamde Andromeda-melkwegstelsel.

Melkweg

Alles wat je verder aan de hemel ziet hoort bij ons eigen melkwegstelsel, en het is zelfs zo dat vrijwel alles wat je aan de hemel ziet zich bevindt in dezelfde arm van onze melkweg waar ook de zon met zijn planeten als aarde, mars enzovoort zich bevinden. Maar je kunt desondanks ook het centrale deel van de melkweg enigszins zien. Op bovenstaand kaartje is dat de grote blauwe band die je van NW tot ZO aan de hemel kunt zien. Hij is zichtbaar als een vage melkachtige band.  Vandaar de naam. Het gaat hierbij dus niet om een zogenaamd melkwegstelsel, maar om het centrale deel van ons eigen melkwegstelsel. Richt je je verrekijker op een bepaalde plek in die band, dan zie je dat het aantal sterren in die richting veel groter is dan in gebieden buiten deze band. Bij heel helder weer, midden in de nacht, en op afgelegen plaatsen met weinig vervuiling zoals op de Dwingelose heide, is het zien van deze band een spectaculair gezicht, ook met het blote oog.

Uranus

Wat is er nog meer te zien? Van alles, zoals de planeet Uranus (URA), hoog in het ZW. Ik heb hem pas een keer in mijn leven kunnen zien, met een kleine telescoop die ik ooit had. Hij staat veel te ver weg om met het blote oog te kunnen zien, in de oudheid en middeleeuwen heeft nooit niemand hem daarom gezien. Maar toch, als je hem dan een keer ziet en herkent als planeet is dat een sensatie. Toen hij voor het eerst met een telescoop werd waargenomen dacht men dat het een zwak sterretje was. Totdat in 1789 kwam vast te staan dat het om een planeet ging.

Dubbelsterren

Veel sterren zijn dubbelsterren, eigenlijk de meeste, en soms kun je de tweede ster ook goed zien. Bij dubbelsterren draaien er twee sterren om elkaar heen. Stel dat onze zon ook een dubbelster was geweest dan hadden we met twee zonnen te maken gehad, ook met twee zonsopgangen en twee ondergangen. Misschien zou het soms lange tijd nooit donker worden, andere tijden zou het juist veel lichter zijn als er twee zonnen schijnen. Dat is het geval bij de middelste ster van de steel van de steelpan van de Grote Beer.  Als je daar op een van zijn planeten zou zijn zou je dat dus meemaken. Goed te zien is deze dubbelster met een verrekijker.

Cassiopeia

Mijn oudste kleinzoon wil altijd het sterrenbeeld Cassiopeia zien. Dat is eigenlijk altijd, net als de grote beer, erg goed zichtbaar. De helderste sterren van dat sterrenbeeld vormen de letter W. Je kunt het nu  heel hoog richting zenith in het NW zien.

Maansverduistering

Over enkele dagen hoop ik ook een stukje te kunnen schrijven over de maansverduistering die er aanstaande maandag aan gaat komen. Met foto’s!

De constellatie zoals weergegeven op bovenstaande afbeelding zal de komende weken rond dezelfde tijd nog ongeveer hetzelfde zijn, dus ook als het wat meer bewolkt is dan kun je het de dag erna rustig weer gebruiken als basis voor observaties. Voor de vroege vogels:  in de ochtend rond een uur of zeven kun je niet om de conjunctie heen van de twee helderste planeten van ons zonnestelsel: Venus en Jupiter. Vooral Venus is superhelder. Dinsdag 22 januari vormen ze een echte conjunctie, dan staan ze pal bij elkaar. Hieronder enkele foto’s van deze ochtend om kwart voor zeven. Mooi hoe je op beide foto’s zelfs de weerschijn in het water van Venus kunt zien, zo helder is deze planeet. Op de tweede foto zie je rechts boven nog net de ster Spica.