Een trailblazer is een pionier. Aan de rand van de gletsjer zien we al plantjes opkomen, het zijn pioniers, ze lijken de weg te banen voor andere begroeiing. Zo’n pionier is Soldanella Pulsilla, of alpenklokje. Je ziet hem op die plekken, waar de sneeuw net is gesmolten.

Als ik in de Alpen ben probeer ik het bloempje altijd op te zoeken en als ik dicht bij de sneeuwgrens kan komen is het meestal raak. Hij is een wegbereider.

Deze naam, trailblazer, gaf Joël Bons aan een compositie voor cello en orkest, waarvan afgelopen zaterdag de première was. Bij de toelichting stond dat de cello de trailblazer was, die de orkestleden de weg wees. De cello speelde motieven waar het orkest op inhaakte. Maar dat dan wel helemaal gecomponeerd, er werd niet geïmproviseerd. Het was zo een ander soort celloconcert als gebruikelijk, niet een concert met thema’s en virtuoze cadensen waarbij het orkest vooral een begeleidende functie heeft. Het orkest had eerder een volgende functie of inhakende functie waarbij af en toe het initiatief ook werd overgenomen. De verschillende orkestleden waren gelijkwaardig, soms namen de houtblazers, dan weer violen of slagwerk de motieven over of reageerden er op. De solist,  de solo-cellopartij, bleef desondanks als trailblazer voor de troepen uitlopen. Het samenspel tussen cello en orkestleden was spannend.

Ik heb het stuk in de Nieuwe Kerk in den Haag gehoord, met Lidy Blijdorp als soliste en het  Residentie Orkest o.l.v. Leonard Elschenbroich. Toen het stuk was afgelopen had ik het gevoel dat er nog een deel moest komen. Dus ik heb er thuis nog enkele keren naar geluisterd, er was een opname gemaakt voor radio 4. Na enkele keren luisteren hoorde ik steeds meer elementen die ook de vorm verduidelijkten. Ik hoor nu een driedelig stuk, met een eerste deel dat zowel door de samenklanken, de motieven en het ritme een eenheid is, een tweede deel dat zich afscheidt doordat het veel langzamer en rustiger is en een laatste deel dat weer meer beweging heeft en waarvan het laatste onderdeel tegelijk als een soort afrondend coda werkt, zowel ritmisch als harmonisch. Maar die coda eindigt vreemd…

Ik vertel hieronder iets meer over het eerste deel en over de coda. Het eerste deel kun je weer in 5 stukjes verdelen. Zonder scherpe grenzen, en deze indeling is discutabel maar werkbaar. Ik noem ze even 1a, 1b, 1c, 1d en 1e. Al deze delen duren iets meer dan een minuut.

1a. Voor het grootste deel hoor je hier de cello als solo. Het deel werkt als één grote vraag, het lijkt wel een soort uitgerekt vraagteken. De cello speelt noten van het dominant septiemakkoord van D, in allerlei liggingen, brekingen en oplossingen. Er wordt af en toe plotseling op ingehaakt door slagwerk waardoor de cellist abrupt tot stilstand komt. Ook een orkestcello reageert, nog later ook blazers:

1b. Het akkoord lijkt opgelost, de hoge C is naar een B van het G-akkoord gegaan, maar tussendoor keert de vraag terug. Nu doen ook veel meer instrumenten mee en is er een beweeglijk swingend ritme ontstaan. Het D7 akkoord blijft overheersen met soms een plotselinge kortstondige oplossing:

1c. Het lijkt nog even op de oude voet verder te gaan maar dan komt de F van het G7 akkoord erbij en dat is het begin van een harmonisch onduidelijke fase. De strijkers van het orkest gaan op een gegeven moment vooral lange noten spelen en er wordt een diffuse deken neergelegd. De cello komt er nog even bij met zijn snelle ritme:

1d. Een heel zacht deel, een soort Intermezzo binnen deel 1. Het lijken wel nachtvogels die je hoort, heel hoge flageoletten in de cello, waar allerlei orkestinstrumenten op reageren. Langzaam wordt er weer opgebouwd naar meer geluid en ook het swingende ritme keert terug:

1e. Het D7-akkoord komt terug en het swingende ritme overheerst weer. De toonsoort vervaagt, alles wordt trager. Er volgt een geleidelijke opbouw naar steeds hogere tonen, de cello speelt al snel weer ijle flageoletten die uiteindelijk zelfs bijna onhoorbaar worden:

2. Het laatste deel, 1e was een aankondiging van een lang nieuw deel, een middendeel, dat traag is en waarbij bijvoorbeeld hele episodes met glissandi centraal staan. Van dit deel is hier geen opname.

3. Het slotdeel begint weer heftiger, maar op het einde volgt een soort coda. De harmonie staat stil, door de herhaalde A in de bas die het effect van een tonica geeft. Toch wordt ook deze tonica vlak voor het einde verlaten. Het geheel sterft daarbij bijna uit, met motiefjes E-Cis in de blazers boven een zacht, rijk en enigszins dissonant akkoord waarin ik de Gis als belangrijkste toon ervaar. Misschien dat vooral door dat laatste element het stuk onaf klinkt. Van deel 3 hoor je hier de afsluitende coda:

Het stuk “Trailblazer” was een mooi onderdeel van een concert met overwegend minder bekende werken. Het paste er goed in en verdient het om vaker uitgevoerd te worden. Wat een werk voor slechts één uitvoering! Maar gelukkig is het opgenomen. De NTR maakte voor NPO Radio4 een voortreffelijke opname waarin je alle details goed kunt horen. Het stuk is Lidy Blijdorp op het lijf geschreven, ze geeft er zich helemaal aan over en lijkt als een echte trailblazer haar vuur over te dragen aan niet alleen het orkest maar ook aan het publiek. Lidy fungeerde als Alpenklokje, het orkest als alpenbloemen die haar navolgden en het publiek bevond zich in een betoverend berglandschap!

Luister hier naar het programma van “het avondconcert”. Trailblazer begint op 30:28 en duurt een klein half uur.