Leonardo da Vinci wordt wel als het meest ideale voorbeeld gezien van de zogenaamde homo universalis: de mens die zich breed heeft ontwikkeld en op vele terreinen thuis is. Dat was het ideaal bij de Grieken en dat werd het ook weer in de renaissance.

Aleid Truijens schrijft regelmatig in de Volkskrant over onderwijs. Ditmaal reageert ze op de plannen om de uren die een leraar voor de klas staat te beperken. In Finland staat de leraar veel minder lang voor de klas. En hij wordt ook nog eens riant betaald. Maar: hij is universitair geschoold. Onderwijzer word je daar niet zo maar. Je moet een brede interesse en een wetenschappelijke instelling hebben. Je moet nieuwsgierig zijn en je kennisniveau bijhouden. En de kinderen zelf hebben er slechts vier uur per dag les. Desondanks blijken kinderen uit Finland het beste te presteren in vergelijking met kinderen uit de rest van Europa.

Waarschijnlijk zijn de leraren die aan een basisschool lesgeven in Finland allemaal homini universali. Zoals dat ook enigszins was toen we in Nederland nog de ouderwetse kweekschool hadden. De onderwijzers kenden veel liedjes en konden zelf goed zingen. Op dat onderdeel kon je zakken. Ze kenden al de jaartallen, wisten alles van topografie, maakten geen taalfouten en konden ontleden als de beste. Priemgetallen, procenten, machtsverheffen, worteltrekken, dat alles was gesneden koek voor hen. Als je thuis met een vraag rondliep zeiden je ouders: ‘vraag het maar aan de meester.’ Onderwijzers konden alleen slagen als ze niet alleen slim waren maar ook een brede interesse hadden en voldoende kennis hadden opgedaan. Allemaal dingen die tegenwoordig nogal eens te wensen overlaten. Kortere lesweken zullen daar geen verandering in brengen.

Er zijn gisteren vier Spinozapremies uitgereikt aan wetenschappers van Nederland. Een van de vier winnaars is Lodi Nauta. Hij begon, dol op de natuur, als een enthousiaste student biologie in Groningen. Nog steeds is hij vogelliefhebber en gaat hij er graag op uit met zijn verrekijker. Maar uiteindelijk studeerde hij filosofie. En promoveerde op het denken van de vroeg-christelijke filosoof Boëthius. Hij ontwikkelde zich achtereenvolgens tot een specialist op de overgang van Middeleeuwen naar Moderne tijd. Hij schreef een boek over de 15^e eeuwse humanist Lorenza Valla. En hij werkt nu aan een boek over taalkritiek in de periode Petrarca (1300) tot Leibniz (1700).

Ik vind het fantastisch dat behalve drie mensen uit de betawetenschap ook iemand als Lodi Nauta deze prijs heeft gekregen. Hij kijkt nog steeds naar het gedrag van vogels en luistert naar hun gezang. En hij is vast ook “gebiologeerd” door het leven van planten. Als filosoof moet je een soort homo universalis zijn. Net als een onderwijzer. Maar wel allebei op een hoog niveau.

Wij proberen hoog niveau af te dwingen door kinderen cito-toetsen te laten oefenen. Dat soort toetsen bestaat niet in Finland. Nu gaan nog veel mensen naar een pabo die “iets met kinderen doen” wel leuk lijkt. De taal- en rekentoetsen voor aankomende onderwijzers zijn een begin. Maar er moet nog veel gebeuren, voordat ook de onderwijzer weer een homo universalis op hoog niveau is. Die elk kind op een brede manier kan stimuleren. Die ook raad weet met het kind in de kleuterschool dat al alles weet van de manen van Saturnus. Of die meer kan zeggen over een kindertekening dan “mooi gedaan”. En die muziek maken leuk vindt en de dag met een liedje kan beginnen of afsluiten. En die verslagen kan schrijven zonder taalfouten te maken. Bij wie je als ouder en kind met al je vragen kunt komen. Die al de kinderen in zijn klas kent en al hun mogelijkheden weet te gebruiken en hun weet  te stimuleren.

De basisschool is een school waar een homo universalis voor de klas moet staan.