Cinquecento is de naam die de Italianen geven aan de zestiende eeuw. Cinquecento is ook de naam van een vocaal ensemble van vijf mannelijke zangers die a capella muziek uit die eeuw vertolken. Ze zijn deze week in Nederland en gistermiddag waren ze te horen in de Onze Lieve Vrouwe basiliek van Maastricht.

Op het programma stond vooral muziek van Christóbal de Morales. Deze componist leefde van 1500 tot 1553. In hetzelfde jaar dat de Morales geboren werd, 1500, werd in Gent Karel V geboren. Deze koning en keizer van het Rooms-Duitse rijk was heerser van de Nederlanden, Oostenrijk, Spanje en grote delen van Italië. Hij werd iets ouder dan de Morales: hij stierf in 1558. Hij zou al snel uitgroeien tot de machtigste vorst van zijn tijd. Wat gebeurde er nog meer in die tijd? In 1517 begonnen de scheuringen in de katholieke kerk met de stellingen van Luther.  En in 1527 veroverde een leger met Spaanse en Duitse huurlingen Rome, plunderde de stad en vermoordden er tussen de 6000 en 12000 mensen. (De sacco di Roma) In dat leger van Karel V (die zelf op dat moment in Madrid was) zaten ook veel  Lutheranen, die zich botvierden op de kloosters, de monniken en de nonnen in de stad.  Daarna sloot de gevluchte paus een concordaat met Karel V.  Van 1545 tot 1563 was het Concilie van Trente waar in de katholieke kerk interne hervormingen werden afgekondigd. Karel V en later vooral ook zijn zoon Philips II conformeerden zich aan de opdracht van de Paus om een bijdrage te leveren aan het herstel in alle glorie van de katholieke kerk: de Contrareformatie.

In deze roerige tijd leefde dus Christóbal de Morales. Wat heeft hij er van mee gekregen? Hij is geboren in Sevilla en daar was hij achtereenvolgens als koorknaap en componist aan de kathedraal verbonden.  In 1535 vertrekt hij naar Rome waar hij ongeveer 10 jaar werkzaam zal zijn. Hij komt er dus aan als Rome net weer een beetje aan het bijkomen is van de enorme plunderingen, maar vertrekt nog voordat het concilie met zijn hervormingen eraan komen.  De aanvankelijk zeer sobere muzikale stijl van de Morales wordt in die stad onder invloed van andere componisten,  zoals Cipriane de Rore, meer uitbundig. De laatste acht jaar van zijn leven is hij weer terug in Spanje, maar er zijn geen werken bekend die hij toen schreef. Zijn dodenmis uit 1544, nog geschreven in Rome, wordt in 1598 uitgevoerd bij de begrafenis in Madrid van de zoon van Karel V, koning Philips II. Hieronder kun je een uitvoering van die mis horen door “the sixteen” olv Harry Christophers

Deze dodenmis stond centraal bij het concert in de Onze Lieve Vrouwe basiliek. Niet met een kamerkoor als bij de uitvoering hierboven, maar met slechts vijf mannelijke zangers. Van het introitus heb ik een beknopte analyse gemaakt, die kun je via deze link vinden. Ook andere werken werden er gezongen, zoals het nog uit zijn Spaanse tijd daterende “Venite exultemus”. De opname die ik op Spotify  daarvan hoorde wordt gezongen door het Gabrieli  Consort. Ik vond deze minder aansprekend dan die ik gisteren live hoorde.

Wat me steeds weer opvalt: dit is echt renaissance muziek. Daarbij gaat het nauwelijks over tekstexpressie. De contrasten zijn erg klein. Het gaat eigenlijk steeds over het geheel, de volmaakte serene sfeer die het moet uitstralen. Als je je er voor openstelt is het prachtig.

Vijf kwartier aan een stuk werd er gezongen. Meestal met vijf zangers, hoewel: er was ook een driestemmig en een vierstemmig stuk bij. We zaten vooraan dus konden niet alleen alles goed horen maar we konden de opperste concentratie van de heren bijna voelen. Waar er sprake van enige polyfonie was gaf vooral de dynamiek de mogelijkheid om bepaalde stemmen net iets beter te laten uitkomen. Mijn vrouw en ik vonden allebei dat vooral het nog in Spanje geschreven “Venite exultemus” in zijn eenvoud ons het meeste aansprak.

Ik heb enkele CD’s van Cinquecento gekocht, o.a. een met opnamen van de Luikse componist Jean Guyot, die iets later leefde dan Christóbal de Morales. Op youtube staat een filmpje dat gemaakt is tijdens de opnamen van die CD. Je krijgt een erg goed idee van de muziek maar ook van de kwaliteit van de zangers.  Het ensemble resideert in Wenen en verzorgt daar in een kerk regelmatig meerstemmige diensten. De vijf zangers hebben allemaal een andere nationaliteit. Ze komen uit  Oostenrijk, Duitsland, Zwitserland, België en Engeland.

Deze week is hetzelfde concert nog op diverse plaatsen te horen: dinsdag 12 februari in de Laurenskerk in Rotterdam, 13 februari in Eindhoven in het muziekgebouw, 15 februari in Arnhem, Musis, 16 februari in het muziekgebouw aan het IJ in Amsterdam en tot slot 17 februari in Tivoli Vredenburg in Utrecht.