Wat is de dierenriem?
De aarde draait om de zon. Het vlak waarin dat gebeurt kun je projecteren tegen de sterrenhemel. Zo ontstaat er dan in gedachten een soort cirkel aan de hemel. In de nacht zie je in die cirkel bepaalde sterren. Maar in de loop van het jaar zie je dat die sterren door deze draaiing van de aarde een beetje opschuiven. Na een jaar ben je weer bij het begin. Als je nu die cirkel in 12 gelijke segmenten verdeelt, dan kun je aan de sterren in dat segment zien in welk deel van het jaar je bent. Het zijn de sterren van de zogenaamde dierenriem. Tweeduizend jaar geleden waren die segmenten een beetje anders dan nu. Dat komt omdat niet alleen de aarde om de zon draait, maar ook de zon en al zijn planeten een beweging maken binnen ons melkwegstelsel. Feitelijk zijn alle segmenten na 2000 jaar een sterrenbeeld opgeschoven . Waar in het jaar 0 de zon in Ram stond van 21 maart tot ongeveer 21 april zien we nu in dat tijdsbestek op die plek sterren die horen bij het sterrenbeeld Vissen.

Astronomie en astrologie.
Astrologisch zijn er kenmerken gekoppeld aan al deze tekens. Het begin van de lente, het moment waarop de zon in ram kwam te staan, stond voor het onstuimige optimisme van zowel het dier “ram” als het gevoel van het begin van de lente: de dagen zijn weer langer dan de nachten! Zo is er aan elk dierenriemteken een kenmerk toegekend. De astrologie hanteert deze kenmerken nog steeds, maar koppelt die niet aan de sterren die je op dat moment ziet, maar puur alleen aan het segment aan de hemel dat hoort bij bijvoorbeeld het begin van de lente, het begin van de zomer enzovoort.

Het beeld.
Zie je nu ook echt iets van een ram aan de hemel? Welnee. Je hebt er veel fantasie voor nodig. Dat geldt voor elk dierenriemteken, met uitzondering misschien van het teken Tweelingen: daar zie je twee bijna even heldere sterren die je samen als een tweeling zou kunnen beschouwen. De namen van de dierenriemtekens lijken eerder gebaseerd op hoe de mensen tweeduizend jaar geleden de maanden van het jaar ervoeren en hoe ze hier symbolen bij hebben verzonnen die dat enigszins uitdrukten. Vandaar dat het ook terecht is dat de astrologie nog steeds niet uitgaat van wat je werkelijk aan de hemel ziet, maar in welk deel van het seizoen je bent.

Waar staan de tekens van de dierenriem?
Heb je deze tekens van de dierenriem zoals ze nog steeds in de astronomie (niet astrologie) gehanteerd worden wel eens in het echt gezien? Dan moet je uiteraard ‘s nachts kijken. En in elk jaargetijde zie je weer andere tekens. Als je dat een jaar volhoudt heb je ze allemaal wel een keer gezien. Waar moet je dan kijken? Feitelijk moet je kijken naar de geprojecteerde baan van de aarde om de zon. of eigenlijk naar de baan van de zon, want het lijkt alsof die beweegt: ‘s ochtends komt hij op, ‘s avonds gaat hij onder. aan het begin van de zomer komt de zon in het NO op en gaat hij in het NW onder, aan het begin van de winter komt hij in het ZO op en gaat in het ZW onder. De baan is korter en de zon staat dan ook veel dichter bij de horizon. Maar nu komt het: in de nacht gebeurt precies het tegenovergestelde: Terwijl de zon op 21 december in het ZW ondergaat komt op dat moment een dierenriemteken in het NO op, alsof het midden in de zomer is. Dat dierenriemteken maakt dan ook een grote boog over de hemel en terwijl de volgende ochtend de zon in het ZO opkomt zal het betreffende dierenriemteken in het NW ondergaan, alsof het midden in de zomer is. Het mooiste is dat te zien bij volle maan. De maan staat dan in een bepaald dierenriemteken. Hij komt bij zonsondergang in het NO op, maakt vervolgens een heel hoge boog over de hemel (de maan staat bijna recht boven je!) en gaat bij zonsopkomst in het NW onder! Hij doet in de winter wat de zon in de zomer doet, en andersom. Je ziet dus hoe je niet alleen andere dierenriemtekens in de winter ziet als in de zomer, maar ook dat de baan van die tekens in beide jaargetijden anders is. Er zijn natuurlijk ook dierenriemtekens die pas halverwege de nacht opkomen. Dat punt is in de loop van de nacht geleidelijk verschoven van NO naar O. En tegen de ochtend zie je de nieuw opkomende dierenriemtekens, net als even later de zon, in het ZO opkomen.

Al deze kennis heb je dus nodig om te weten waar je moet kijken om de tekens van de dierenriem te kunnen zien. De tekens die je op dit moment (11 december) ziet bij een heldere nacht zijn vanaf zonsondergang: ram, stier, tweelingen, kreeft, leeuw, maagd en nog net een stukje van weegschaal als de sterren tenminste tot aan de horizon te zien zijn.

De dierenriem vanuit het zuid-oosten en oosten in december.
Ik heb deze beweging nu diverse keren heel goed kunnen zien, omdat we al twee weken beneden slapen in de serre vanwege een verbouwing. Daar zijn geen gordijnen en heb je vanuit het bed een perfect uitzicht op de sterrenhemel. Al snel zie je boven je Aldebaran en de Pleiaden die allebei in de Stier staan, dan verschijnen overduidelijk Castor en Pollux (Tweelingen), in het sterrenbeeld kreeft staan geen duidelijke sterren dus daarvan is de oriëntatie moeilijk. Maar Regulus van de Leeuw is weer heel duidelijk herkenbaar, evenals nog wat later Spica van de Maagd.
Ik heb via Stellarium een animatie gemaakt van wat ik nu elke wolkeloze nacht zie. In minder dan een minuut zie je de sterrenhemel gezien vanuit het ZO voorbij trekken. Dat is het deel van de hemel dat wij vanuit de serre het beste kunnen zien. En je ziet met wat geluk dan ongeveer zes tekens van de dierenriem.

In de volgende animatie zie je het vanuit een iets ruimer perspectief. Je ziet hoe de dierenriemtekens aan het begin van de nacht in het NO opkomen, aan het einde van de nacht in het ZO

Wat zie je nog meer kijkend naar het Zuid-Oosten?
Overigens zie je bij beide animaties ook nog andere sterren en sterrenbeelden, sommige zijn nog veel opvallender dan die van de dierenriem, maar het vlak waarin ze bewegen is net wat anders. In deze sterrenbeelden zal je nooit bijvoorbeeld de maan zien staan, wel is dat mogelijk in alle sterrenbeelden van de dierenriem! Heel opvallend zijn natuurlijk de sterren van de jager Orion, en zijn honden “Procyon” en “Sirius.” En tegen de ochtend maakt de zeer heldere ster Arcturus ons wakker. Allemaal opvallende sterren en sterrenbeelden die net niet bij de dierenriem horen.

Samenvatting.
De zon maakt een boog over de hemel met het hoogste punt in het zuiden. Dat is altijd zo, zomer en winter. Dus ook alle dierenriemtekens bewegen via het zuiden. Kijk je de andere kant uit, naar het noorden, dan zie je ook mooie sterrenbeelden, zoals dat van de grote beer, Cassiopeia, Andromeda, de Adelaar en ga zo maar door. Sterrenbeelden die om de poolster lijken te draaien. Maar kijk voor de dierenriem dus altijd vooral naar het zuiden, volg in gedachten de baan van de zon.