Waarvan kent men de Wartburg van Eisenach? Misschien weet men dat dit het beroemde kasteel  was waar de zangwedstrijden van de minnezangers werden gehouden in de middeleeuwen. En misschien weet men ook dat Richard Wagner hier zijn opera Tannhaüser op heeft gebaseerd. Anderen weten misschien dat Luther toen hij vervolgd dreigde te worden daar zijn toevlucht zocht en in het kasteel het nieuwe testament in het Duits vertaalde. Maar weinigen zullen weten dat dit kasteel ook op enkele manieren een relatie heeft met Maastricht.

De eerste relatie is een zeer complexe. Om die te kunnen begrijpen moet je allereerst iets weten over de politieke situatie in een groot deel van Europa in de tweede helft van de twaalfde eeuw. Al een hele tijd was er een machtsstrijd gaande tussen de Rooms-Duitse keizer en de paus. De keizer wilde boven de paus staan. Zoals dat ook in het Oost-Romeinse rijk het geval was: de Byzantijnse keizer stond boven de patriarch. De keizers wilden zich dan wel door de paus laten kronen in Rome, maar tegelijk wilden ze zelf het recht hebben om bisschoppen te mogen benoemen. Nu steeds meer feodale heren als hertogen en graven erg machtig begonnen te worden was het voor de keizer belangrijk om in bepaalde gebieden een verzekerde macht te kunnen blijven uitoefenen. Daarvoor leenden zich de talrijke prinsbisdommen: bisdommen waar de geestelijk heer, de bisschop, tegelijk ook wereldlijk heer was. De keizer wilde hen benoemen.

Frederik Barbarossa wilde daarom voor eens en altijd de macht van de pausen reduceren. Met een groot leger viel hij Italië binnen. Opperbevelhebber was Christian von Buch, aartsbisschop van Mainz en tevens rijkskanselier en de belangrijkste raadgever van de keizer. Deze prinsbisschop kwam oorspronkelijk uit Thüringen. En deze Christian von Buch was tevens de proost van het Servaaskapittel van Maastricht! Hij nam met zijn leger (veel Brabanders!) Rome in, de paus werd verjaagd, een nieuwe paus  werd aangesteld en zowel de paus als het stadsbestuur erkenden het volledige gezag van de keizer. De triomf van de rijkskanselier was volledig. Het Servaaskapittel was rijksonmiddellijk, viel dus direct onder de keizer. Christian von Buch besloot om de kerk verder uit te bouwen en te versieren. Onder zijn bewind werden de Romaanse kapitelen van het westwerk vervaardigd en kwam ook de keizerzaal tot stand. Ook werd er een symbolisch dubbel-reliëf in steen uitgehouwen. Dat werd geplaatst voor het altaar in het westen van de kerk, het keizerlijke, wereldse deel van de kerk. Toen de beeldhouwers klaar waren met hun imposante werk werden ze, waarschijnlijk ook op advies van diezelfde Christian von Buch, naar Thüringen gestuurd om daar het paleis op de Wartburg en de bijbehorende kapel te decoreren.

Hiernaast een door de Maastrichtse beeldhouwers versierd kapiteel in de Wartburg

Daarna togen ze nog naar de stad Eisenach zelf, vlakbij de Wartburg, waar net de Georgenkirche gereed was gekomen. Ook deze kerk hebben ze van kapitelen voorzien in dezelfde stijl zoals we die nu ook nog in de Servaas van Maastricht kunnen zien. Na deze klus gingen ze waarschijnlijk weer terug naar Maastricht waar ze nog wat aanvullende werkzaamheden in de Servaas en O.L.V. kerk verrichtten. Christian von Buch maakte naam, en via hem ook keizer Barbarossa.

Dit alles is komen vast te staan door bestudering van allerlei bronnen en vergelijking van de beeldhouwwerken. (Zie met name: Basiliek St. Servaas Maastricht. Aart J.J. Mekking. De Walburg Pers,Zutphen. ISBN 906011.339.X. 1986 Clavis stichting Publicaties Middeleeuwse kunst, Utrecht. Bijdragen tot de kennis van de symboliek en de geschiedenis van de bouwdelen en de bouwsculptuur tot ca 1200. ) Waarom was Maastricht zo belangrijk voor de keizer? Daarover vertel ik in een volgend blog meer.

Er is nog iets. Ook weer in dezelfde tijd, de tweede helft van de twaalfde eeuw, kreeg  Henric van Veldeken de opdracht om de Servaaslegende op rijm te zetten. Het allereerste proza in het Nederlands, meer dan duizend verzen. Dit nog voor de Nederlandstalige werken die later van Maerlant zou schrijven. Van Veldeken vertrok nadien naar Duitstalige gebieden. Hij kon zoals bleek ook in het Duits gedichten schrijven. Behalve minneliederen schreef hij een Duitse versie van de Aeneïs, het  liefdesverhaal van Dido en Aeneas van Vergilius, waar later de Engelse componist Purcell zijn beroemd geworden opera op baseerde. Maar nu komt het: De Aeneïs, waar Van  Veldeken het meest bekend door zou worden, schreef hij in de Wartburg in Eisenach! De Duitsers noemen tegenwoordig “Heinrich von Veldeke” de eerste “minnesanger”, hét voorbeeld voor latere troubadours als Oskar von Wolkenstein. Hierboven een afbeelding uit De Aeneïs van Heinrich von Veldeken. In de verzen van deze dichter staat het romantische liefdesleven centraal zoals je kunt zien. Hij was al bijna een renaissance-dichter. Maar zijn loopbaan was begonnen in Maastricht. Daar staat terecht zijn standbeeld.

Zie ook:

• De Servaaskerk van Maastricht en Karel de Grote
• De-schat van Lienden en de asielzoeker Servaas
• Middeleeuwse graven en grafmonumenten in de Servaas van Maastricht
• De keizerzaal in de Servaaskerk van Maastricht
• De schatkamer van Servaas
• Nimrod in de Servaas
• De kapitelen van de Servaas
• Het iconografische programma van het koor van de Servaaskerk van Maastricht in de twaalfde eeuw