De bijbelse figuur Nimrod wordt geassocieerd met allerlei personen. Meestal wordt hij niet al te positief weergegeven. Zo zou hij Babel hebben gesticht en sinds de bouw van de toren van Babel is de mensheid gestraft met de veeltaligheid waardoor men elkaar niet meer verstaat. Nimrod was ook een groot jager, maar in de bijbel en bij mensen als Augustinus en Hiëronymus staat de jacht niet in een goed daglicht. In 1140, niet zo lang voor de kapitelen werden gehouwen in de twee kapittelkerken van Maastricht, kwam er zelfs een pauselijk decreet waarin “zij die de jacht bedreven niet ter kerke mochten gaan”. Deze mening kwam waarschijnlijk voort uit de interpretatie van Genesis 10, vers 8-10:

• 8 En Cusch gewon Nimrod; deze begon geweldig te zijn op de aarde.
• 9 Hij was een geweldig jager voor het aangezicht des HEEREN; daarom wordt gezegd: Gelijk Nimrod, een geweldig jager voor het aangezicht des HEEREN.
• 10 En het beginsel zijns rijks was Babel, en Erech, en Accad, en Calne in het land Sinear.

‘Voor het aangezicht des heren’, daarmee wordt bedoeld: ‘hij probeerde God te evenaren’. Bijbelse commentatoren uit die tijd beschouwden Nimrod als de incarnatie van de duivel. Hiëronymus schreef al eerder dat het de taak van de mensen was om zich zelf te bevrijden uit de val die door de duivel was opgesteld. De duivel was als een fanatieke jager op jacht naar onze zielen. Nimrod noemt hij zo een jager, een zondaar en een opstandig persoon richting God. In zijn commentaren op Isaiah hield Hiëronymus Nimrod zelfs verantwoordelijk voor de zondvloed.

Volgens Orosius, Augustinus en andere bijbelse exegeten was Nimrod een reus. Een slechte reus dus, net als Goliath. In de kathedraal van Piacenza wordt Goliath weergegeven als een reus door zijn helm niet meer te laten passen in het reliëf. Iets dergelijks zien we bij een kapiteel in het westwerk van de Servaas. Volgens Elisabeth den Hartog wordt hier Nimrod uitgebeeld.

Als dat juist is komen veel van de afbeeldingen die hier in dat Westwerk te zien zijn in een bepaald daglicht te staan. Midden in deze galerij is een triomfboog met aan allebei de kanten twee dubbele zuilen, zuilen die die op elkaar zijn gestapeld. Alle vier de zuilen hebben kapitelen, zodat we zo 4 kapitelen rond deze boog hebben. Al deze kapitelen hebben verder 2 of 3 zichtbare kanten, zodat we uiteindelijk in totaal 9 afbeeldingen hebben. Deze afbeeldingen vertellen eigenlijk waar het grofweg om gaat in deze galerij.

We bevinden ons in het westelijke koor, het koor van de keizer, of in ieder geval het wereldlijke deel van de kerk. De kapitelen aan de oostkant zijn allemaal verdwenen. Hier zullen net als in de OLV-basiliek bijbelse taferelen zijn uitgebeeld. Maar aan de westelijke kant zien we wereldse taferelen, en voor een belangrijk deel zijn het waarschuwingen. Nimrod, de duivel, die probeert God te evenaren? Die moeten we mijden. Zou de proost van de Servaas dit ook zo gezien hebben? Feitelijk zou je dit kunnen interpreteren als: keizer, kijk uit dat je niet God probeert te evenaren. Maar net als bij veel huidige wereldleiders kan een dagelijkse dubieuze praktijk prima samengaan met een op zondag vrome houding in de kerk. Hoe het ook zij, vanuit dit gezichtspunt krijgen veel kapitelen een wat meer duidelijke betekenis.

Pontificaal, in het midden, zien we op een van de bovenste zuilen rond de triomfboog Nimrod. Ik vertel in eigen woorden hoe Elisabeth den Hartog deze 9 afbeeldingen rond de triomfboog interpreteert:

Rechts zien we dus de jager Nimrod met een knuppel, terwijl hij een beer aan een leiband heeft. De beer op zijn beurt bijt met zijn muil in een leeuw.  De benen van de reus Nimrod passen niet in het bovenste deel, maar hangen over een soort reling die de twee delen van het kapiteel verdeelt. Ook stoot hij door zijn lengte zijn hoofd. In het onderste deel, waar Nimrod zijn benen en voeten heeft, leven draken die in elkaar gestrengeld zijn. Beren worden vaak ook als incarnaties van de duivel gezien, leeuwen daarentegen als wachters naar het goede. ‘Sterke leeuwen weten het rijk van de dood te verpletteren’ kunnen we lezen op een opschrift op het portaal van Jaca in Spanje. De duivel lijkt hier echter de baas te zijn en alle macht te hebben.

Op datzelfde kapiteel zien we aan de linkerkant een wezen met een dierlijk uiterlijk maar een menselijk hoofd, zijn hoofd naar beneden gericht. Zijn mond staat wijd open. Zijn linker poot is gericht naar deze snuit, de rechterpoot staat geklauwd open. We kunnen het wezen identificeren als een “manticore”, een angstwekkend dier dat uit India zou komen, met het gezicht van een mens maar een wezen dat juist mensenvlees eet. Ook zou de manticore erg goed moeten kunnen springen. Het komt voor in een bestiarium zoals bewaard in de British Library in Londen. In de onderwereld (onder de ronde lijn) zien we links een draak en rechts een schildpad, dieren die staan voor de slechtheid in de wereld.

Aan de voorkant van ditzelfde kapiteel zien we in het midden een wezen op vier poten , de voorste poten gekruist, met een mensachtig hoofd. Alweer een manticore? Hij staart  ons met veel te grote ogen aan. Rechts daarvan zien we in spiegelbeeld een dergelijk wezen, beide wezens staan met de kont en met hun achterpoten naar elkaar toe gericht.

De beschreven afbeeldingen zijn van een van de bovenste zuilen. Op de zuil hieronder (hierboven weergegeven) zie je op de voorkant links en rechts menselijke hoofden die uit het struikgewas naar buiten staren. Een is bloothoofds, de ander draagt een hoed. Daar tussen in zien we twee vogels die met de nek aan elkaar zijn gebonden. Ze pikken in hun eigen vleugels. Hun staart is weer gelinkt aan de vogels van de andere kant van het kapiteel. Afwisselend aan alle kanten steeds een verstopt mens en twee gebonden vogels.

Als we dit geheel nu bekijken dan zien we een wereld met bomen, struiken en vogels. De vogels zijn gebonden en hebben niets te vertellen. In deze wereld leven ook leeuwen. Maar ook de leeuwen hebben weinig te vertellen, een leeuw wordt zelfs opgegeten door een beer. De andere leeuwen (of zijn het geen leeuwen?) zijn vegetarisch. Er zijn vele duivels. Nimrod is de ergste satan. Hij is omgeven door een door hem geleide beer en een wezen als de manticare die mensenvlees eet. In het struikgewas zitten angstig verscholen een aantal mensen. Satan is op zoek naar hen. Verder zijn er draken en schildpadden die ook weinig goeds voorspellen. Zij leven als slangen laag bij de grond,  in een soort onderwereld.

De zuilen rond de triomfboog zeggen: Zondige mens, kijk uit! Je leeft in een duivelse wereld waarin je niet veilig bent. Satan zoekt je!

Zie ook:

• De Servaaskerk van Maastricht en Karel de Grote
• De-schat van Lienden en de asielzoeker Servaas
• De Servaas van Maastricht en de Wartburg van Eisenach
• Middeleeuwse graven en grafmonumenten in de Servaas van Maastricht
• De keizerzaal in de Servaaskerk van Maastricht
• De schatkamer van Servaas
• De kapitelen van de Servaas
• Het iconografische programma van het koor van de Servaaskerk van Maastricht in de twaalfde eeuw